عنوان             :   فضای مجازی، فرصت­ها و تهدیدها

مولف              :   معصومه حمیدی نژاد

ناشر               :   آرنا

چاپ               :   اول ۱۳۹۷

شمارگان         :   ۱۰۰۰ نسخه

شابک             :   ۱-۷۳۵-۳۵۶-۶۰۰-۹۷۸

فصل اول کتاب را بخوانید:

مقـدمـه

امروزه با توجه به گسترش و افزایش سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات، موجی جدیدی از نسل وسایل نوین ارتباط جمعی در جهان، موسوم به عصر ارتباطات را بوجود آورده، این تحولات بنیادین در سطح دنیا موجب پیدایش فضای مجازی شده است، به دلیل ویژگی­های خاص و نو بودن این پدیده، دارای اهمیت به سزایی می باشد، هرچه پیشتر می‌رویم این فضا اهمیت بیشتری رخ می‌نماید، از آنجایکه فضای مجازی به موازات زندگی حقیقی در حال امتداد                می باشد و اثرات خود را بر ارزش ها، اعتقادات، هویت و زندگی انسان بر جا می گذارد،                  به طوریکه تأثیر این قدرت، اجتناب ناپذیر است، به منظور شناخت و توصیف و در نهایت هم جهت شدن این فرآیند با باورها و معارف جامعه می توان آن را بر مبنای کلام حق تعالی،               قرآن کریم، کتاب هدایت کننده اشرف مخلوقات، کتابی جامع وکامل که حاوی مسائل مرتبط با علم روز ﴿ تبیاناً لكل شیء﴾[۱] که در برگیرنده تمام ابعاد زندگی انسان است، با محوریت یک الگوی کامل که بیان کننده نیازهای زندگی بشری برای رشد و تعالی در امورات دنیوی و اخرویست موردکنکاش و بررسی قرار داد، و به تبیین فرصت ها و تهدیدهای فضای مجازی با تعبیر و تفسیر مضامین عمیق و روح بخش آیات الهی پرداخت و آن را عملیاتی و کاربردی ساخت.

فضای مجازی

اين نام نخستين بار توسط ويليام گيبسون^[۲] نویسنده کانادایی رمان های علمی- تخیلی در رمان نورومانسر^[۳] (۱۹۸۴) مورد استفاده قرار گرفت. فضای مجازی برای گیبسون در حقیقت فضایی تخیلی است که از اتصال رایانه هایی پدید آمده است که تمامی انسان ها، ماشین ها و منابع اطلاعاتی در جهان را به هم متصل کرده اند(هولمز، ۳۴:۲۰۰۵). این معنا به صورت تقریبی مشابه معنایی است که ما امروزه از کاربرد لفظ فضای مجازی در نظر داریم؛ فضای مجازی را محیطی بر ساخته از اطلاعات نامرئی، اطلاعاتی که می تواند اشکال مختلفی به خود بگیرد، تعریف می کند. برای کمک به فهم این مفهوم و ارائه یک تصویر خوب و مناسب از فضای مجازی به تعریف اینکه از چه اجزای ساخته شده باید بپردازیم.

در تمام تعاریفی که از فضای مجازی هست این فضا را محيط الكترونيكي یا محیط شبکه ای از رایانه ها دانسته می شود كه با استفاده از جلوه هاي سمعی و بصری سعی دارد تا اشیاء و واقعیت های سه بعدي جهان واقعي را مشابه سازي كند اما ادعا می شود که فاقد ماديت فيزيكي هستند.گفته می شود که از خصوصیات بارز این فضا بی مکانی و بی زمانی است.(منتظرقائم،۱۳۸۱: ۲۳)

فضای مجازی یا سایبر ترکیبی از دو تعریف مجزا است که در کنار هم تعریف واحدی را خلق کرده اند، برای درک بهتر در واقع این تعریف واحد را شکسته و جزء به جزء کرده و سپس مجدداً آنها را در هم ادغام کرد تا به تعریفی از فضای مجازی رسید.

فضای سایبر یا فضای مجازی در تعریف برخی نویسندگان عبارت است از: مجموعه ای از ارتباطات درونی انسان ها از طریق رایانه و وسایل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی است، تعریف دیگری از فضای مجازی عبارت است از محیط الکترونیکی واقعی است که ارتباطات انسانی به شیوه ای سریع، فراتر از مرزهای جغرافیایی و یا ابزار خاص خود، در آن زنده و مستقیم روی می دهد (شکل شماره ۱).

شکل شماره ۱

فضای مجازی را مي توان براي توصيف تمام انواع منابع اطلاعاتی موجود شده از طريق شبکه های رايانه ای به کار برد، در حقيقت فضای مجازی نوع متفاوتی از واقعيت مجازی و ديجيتالی است که توسط شبکه های رايانه ای هم پيوند تامين می شود که با اندکی مسامحه می توان آن را مترادف با شبکه جهانی اينترنت دانست.

واژه « فضا» در زبان فارسی(فرهنگ معین) این گونه تعریف شده: «همه ی عالم که جمیع اشیا از آن حذف شده» و در لاتین هم «spase» به معنای جا، فضا و محل خالی آمده است.

«مجازی» هم به معنای آنچه در مقابل حقیقی قرار بگیرد است. مجازی امری ست که حقیقی نباشد، «مجازی» در این لغت به دیگر بودن دنیای دیجیتالی اشاره دارد که از دنیای طبیعی و حقیقی متمایز است در عین حال که از بسیاری لحاظ شبیه آنست. این فضا از آن جهت مجازی ست که در محیط مادی، مکانی را اشغال نکرده و در اذهان کاربران در نتیجه تعامل با یک واسط الکترونیکی وجود دارد(خلیل زاده، ۱۷:۱۳۹۱)

نقطه مقابل فضای مجازی، فضای حقیقی و واقعی ست که جلوه حقیقت در قرآن کریم به صورت «الحق» آمده است که در آیه شریفه ۸۴ سوره «ص» حق تعالی می فرماید: ﴿قَالَ فَالْحَقُّ وَالْحَقَّ أَقُولُ﴾ سوگند به حق و فقط حق را می گویم.

کلمه «حق» در فرهنگ معین مترادف با پروردگار، خدا، حقیقت و راستی آمده است و دهخدا، از صدق سخن از حق یاد کرده است.

مفهوم فضاي مجازي

فضاي مجازي در واقع نامی است که تعداد زيادي از کاربردهاي امروز فناوري هاي جديد ارتباطی را دربرمی گيرد. دیدگاه گیبسون خودبخود به وجود نیامده بود و دگرگونی های مبتنی بر فناوری انجام شده در دهه های ۱۹۸۰ و۱۹۹۰ نقش زیادی در ظهور این اصطلاح داشت که ظهور فضاي مجازي در واقع درست بعد از پايان جنگ جهانی دوم و با راه افتادن موج فناوري هاي جديد رایانه ای در فرم اوليه آن اتفاق افتاد، فناوری های ارتباط راه دور اساس فضای مجازی را تشکیل می دهند (شاه قاسمي، ۱۳۸۵: ۳).

گاهی به اشتباه مردم تصوری که از تعریف فضاي مجازي^[۴] دارند اغلب در ارتباط با رایانه می باشد و اينکه به اينترنت متصل است در حالي که اين فقط بخش بسيار کوچکی از فضاي مجازي را تشکيل می دهد. فضاي مجازي فقط مجموعه اي از سخت افزار نيست بلکه مجموعه اي از تعاريف نمادين است که شبکه اي از عقايد و باورها را در قالب داد و ستد بيت^[۵] رد و بدل می کنند. عقاید، توافق­هایی است در مورد این­که چه چیزی در جهان حقیقی، اصل و درست است و واقعیت دارد، مثلاً اعتقاد به خدای واحد، از جمله عقاید مشترک بین جوامعی است که دین توحیدی دارند ﴿ إِنَّ الدِّينَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ﴾ (آل عمران/۱۹) که در حقیقت دین نزد خدا همان اسلام است ﴿ لاَ إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ ﴾ (البقره/ ۲۵۶) و در دين هيچ اجبارى نيست.

کلمه فضاي مجازي (سايبر اسپيس) از درون کلمه سايبرنتيکس^[۶] که در سال ۱۹۴۸ بوسيله نوربرت وينر [۷] ابداع شده بود پديد آمد. سايبرنتيکس علم نظريه کنترل است و در مورد سيستم هاي پيچيده به کار می رود. کليه سيستم هايی که با روش هاي خودفرمايی اداره می شوند در واقع سيستم هاي سايبرنتيکی هستند (شاه قاسمي، ۱۳۸۵: ۳).

در تعریف سایبرنتیک، وینر ارتباط گیری و کنترل را به طور توامان دخیل دانسته چرا که معتقد است زمانیکه فرد با شخص دیگری در حال برقراری ارتباط است و پیامی را برای او می فرستد و طرف مقابل پیام وابسته ای را به فرد باز می گرداند که حاوی اطلاعاتی است که در آغاز در دسترس او بوده، این فرآیند ملزم میزان خاص از کنترل طرفین بر ارتباط و آگاهی از پیام است.

در فرهنگ علوم اجتماعي نيز سايبرنيتک بدين گونه تعريف شده است: سايبرنتيک به مجموعه ای از نظريه ها و پژوهش ها اشاره می کند که توجه خود را به انسان ها، ارگانيسم های ديگر و ماشين ها معطوف کرده اند. اهميت اين قلمرو تا حدی است که امروزه برخي انديشمندان صحبت از دو جهانی شدن دنيا معاصر می کنند. همانطور که پارادايم دو جهاني شدن ها نگاهي است که در درجه اول بر تمايز بين جهان مدرنيته و جهان جهانی شده تاکيد مي کند و در درجه بعد به تبيين و متمايز کردن دو جهان موازي و در عين حال به هم آميخته واقعی و مجازی می پردازد (جبل عاملی،۱۳۸۳: ۲۴).

واقعیت مجازی واقعیتی ست که اگر چه در دنیای واقعی معنایی ندارد اما در حیطه مجازی به خوبی عمل می کند و ناخواسته نتایجی را در دنیای واقعی به جای می گذارد(نور محمدی،۱۳۹۱: ۹).

^۱ ﴿…الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ…﴾ بخشی از آیه ۸۹ سوره نحل خداوند می فرمایند: …اين كتاب را كه روشنگر هر چيزى است…

[۲] William Gibson

[۳] Neuromancer

[۴] Cyberspace

[۵] Byte

[۶] cybernetics

^[۷] یک ریاضی‌دان آمریکایی بود، وی در ۱۹۱۲ در سن ۱۸ سالگی از دانشگاه هاروارد دکترای ریاضی گرفت، در فاصله سال‌های ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۷ که در مکزیک کار می‌کرد به فکر یگانه کردن دانش‌هایی افتاد که کارشان مطالعه روند حفظ و به کارگیری آگاهی‌ها و جهت دادن به آن‌ها و مدیریت و کنترل است و این دانش جدید را « سیبرنتیک« نامید.